Narcisme: wat is het en hoe ga je ermee om?

Narcisme

Narcisme is de laatste jaren steeds meer een containerbegrip. We denken allemaal dat we door hebben wat het betekent en gebruiken de term te pas en – eerlijk is eerlijk – meestal te onpas voor alle mensen van wie we denken: wat een aso is dat. De werkelijkheid is een tikkeltje ingewikkelder, want narcisme is geen scheldwoord. Het is een persoonlijkheidsstoornis die in de DSM, het handboek voor psychologen, wordt omschreven als ‘een diep doordringend patroon van grootsheid, zowel in gedrag als fantasie, waarbij de persoon een grote behoefte heeft aan bewondering van anderen en een gebrek aan inlevingsvermogen vertoont.’

Herkenning

De stoornis uit zich bij de meeste mensen al op jongvolwassen leeftijd en blijkt volgens de DSM uit een aantal kenmerken. Dat begint met een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid, wat zich bijvoorbeeld uit
in het overdrijven van de eigen prestaties en talenten. Narcisten verwachten daarbij dat ze als superieur worden behandeld, ook als hun prestaties hiertoe geen aanleiding geven.

Een ander kenmerk van narcisten is dat ze geobsedeerd zijn door fantasieën over onbeperkte successen, macht, genialiteit, schoonheid of ideale liefde. Ze vinden zichzelf heel uniek en denken dat ze alleen worden begrepen door andere speciale mensen of mensen met een hoge status.

De ‘speciaalheid’ van de narcist verdient extreme bewondering, althans, in de ogen van de narcist. Een narcist heeft het gevoel bijzondere rechten te hebben, verwacht dat anderen automatisch meegaan met zijn of haar verwachtingen en maakt misbruik van anderen om de eigen doelen te bereiken. Van empathie is daarbij geen sprake: een narcist is niet bereid de gevoelens en behoeften van anderen te erkennen of zich erin te verplaatsen. Narcisten zijn vaak jaloers, arrogant en vertonen hooghartig gedrag.

Bekijk ook

De kracht van verheugen: dit is waarom je er gelukkig van wordt | Happy in Shape

Als kind deden we het vaak: de dagen afstrepen tot onze verjaardag of tot het eindelijk zomervakantie was. Waarom zou je dat als volwassene niet meer doen? Je ergens op verheugen kan net zo bevredigend zijn als de ervaring zelf – en je wordt er nog gelukkig van ook! 

Glijdende schaal

Voor wie nu denkt: oh jee, sommige elementen klinken best herkenbaar, niet meteen in de paniekmodus schieten. Volgens Jan Derksen, emeritus-hoogleraar klinische psychologie en psychotherapie, hebben we allemaal wel wat narcistische trekken.

Neem bijvoorbeeld een verslaving aan aandacht, een van de meest in het oog springende kenmerken van een narcist. Als je bedenkt dat we in Nederland minimaal twee uur per dag besteden aan het posten van picture perfect-berichten op Instagram en TikTok, dan zou dat van ons allemaal een potentiële narcist maken. Maar misschien ben je daarbij ook inlevend, toon je veel emoties en ben je helemaal niet jaloers. Een paar narcistische trekjes hebben, betekent niet dat je een narcist bent. Het is een schaal, waarbij het pas problematisch wordt als je er hoog op scoort.

Neem je eigen gevoelens serieus

Veel mensen die een narcistisch persoon in hun naaste omgeving hebben, komen – anders dan de narcist zelf – vroeg of laat in het psychische gezondheidscircuit terecht. ‘Maar door een gebrek aan kennis bij therapeuten over wat narcisme werkelijk is en wat de gevolgen zijn als je daar langdurig aan wordt blootgesteld, worden er vaak andere labels opgeplakt’, legt Sonja van Stuijvenberg, psychodynamisch therapeut en gespecialiseerd in narcisme, uit. ‘Er wordt bijvoorbeeld gedacht aan een depressie, een angststoornis, PTSS of een trauma, maar daarbij wordt vaak niet meegenomen dat zoiets is ontstaan binnen een dynamiek waarin mensen lange tijd hebben geleefd. Het is geen probleem dat op zichzelf staat.’

Narcisten manipuleren, liegen, draaien dingen om, nemen nergens verantwoordelijkheid voor en ontkennen dingen die wel zijn gebeurd, vertelt Van Stuijvenberg. ‘Mensen die een familiaire of partnerrelatie hebben met een narcist lopen de hele dag op eieren, omdat ze nooit weten wat er gaat gebeuren. Ze gaan vaak erg aan zichzelf twijfelen, omdat alles steeds anders blijkt te zitten dan zij dachten: ben ik nou gek, zie ik het allemaal wel goed? Narcisten reageren daarop door te zeggen dat ze niet zo overdreven moeten doen: wat doe je nou overgevoelig, het was toch maar een grapje? Daardoor ga je nóg meer aan jezelf twijfelen: wat is er mis met mij?’

Narcisten eisen alle aandacht op en willen constant bevestigd en aanbeden worden. ‘Ze gebruiken vaak mooie woorden en beloven van alles en nog wat, maar in de praktijk blijkt dat allemaal anders uit te pakken’, zegt Van Stuijvenberg. ‘Als je daar iets van zegt, dan wordt de narcist boos en opstandig. Niet de narcist, maar jij hebt het niet goed begrepen. Narcisten zijn overgevoelig voor kritiek, daar kunnen ze totaal niet mee omgaan. Maar zelf hebben ze wel altijd hun mening klaar over andere mensen. De incongruentie in woord en gedrag van narcisten zorgt voor veel verwarring, wat bij die naasten vaak gepaard gaat met moeite met slapen en een gevoel van zinloosheid.’

Verder lezen? In de meest recente Happy in Shape lees je meer over narcisme, hoe je er eentje kunt herkennen én hoe je ermee om kunt gaan.